Gaat technologie ons klimaat redden?

Wat hebben we eigenlijk meer nodig: minder milieu-impact of betere technologie? Anders gezegd: gedragsverandering of innovatie? Een lifestylechange of greentech?

Toen ik begon aan dit consumentisme-blog, wist ik wel dat mijn levensstijl een grote impact op het milieu had. Het was daarom een fijne geruststelling dat ik in deze blog kon concluderen dat ik qua CO2 maar de helft van de gemiddelde Nederlander uitstoot, namelijk 5 ton in plaats van 10 ton CO2 per persoon (elk jaar).

Maar dat fijne gevoel verdween als (Noordpool)sneeuw voor de zon, toen ik me in deze blog ging verdiepen in de gewenste uitstoot. We moeten als westerlingen niet een beetje minderen, zo van: 25% minder of iets dergelijks, of misschien zelfs -50%. Maar tot mijn verbazing las ik het volgende: als we binnen de 1,5 a 2 graden opwarming van de aarde willen blijven moet de totale wereldwijde CO2 uitstoot naar 0. NUL! En wel binnen circa 20 jaar! Deze gassen blijven namelijk 100 jaar hangen, dus zelfs als we nu helemaal niets meer uitstoten, blijft de opwarming (nu al 1 graden) nog even doorgaan.

Ik moest dus concluderen dat ik, met al mijn groene eco-lifestylekeuzes, er nog lang niet ben. Geen enkele reden om tevreden achterover te leunen. Toch wel ontluisterende ontdekking dat zelfs ik, ecominded greenfreak, zoveel CO2 uitstoot veroorzaak.

Alle ballen op duurzame innovatie dus?

Geconfronteerd met zo’n hoge lat, merk ik bij mezelf een onbewuste neiging om af te haken. De volgende gedachten poppen dan op in mijn hoofd:

1. Ja hallo! Ik doe toch al m’n stinkende best? 
2. Laat eerst de rest van Nederland maar een stap zetten.. En die miljard Chinezen dan?
3. En de technologische ontwikkeling staat ook niet stil! Straks eten we allemaal uit urban farms, leven we van de wind en rijden we in elektrische Tesla’s..

Laten we deze gedachten even onder de loep nemen: de eerste twee zijn, goed beschouwd, drogredenen. Begrijpelijk, zeker, maar niet rationeel: of ik mijn best doe, zegt namelijk meer over mijn gevoel dan over een objectief oordeel of het genoeg is. En wat hebben die Chinezen te maken met mijn morele keuze hoe ik leef? Ligt mijn verantwoordelijkheid opeens in China of wat? De gedachte speelt handig in op het ‘druppel op de gloeiende plaat’-gevoel.

De derde en laatste gedachte, over techniek, is niet een drogreden, maar verlegt de hoop op een prettige manier naar buiten mijzelf: niet mijn gedrag moet ingeperkt worden, maar techniek gaat ons helpen om onze impact te verminderen. Deze hoop wordt vaak ingebracht om vrij te pleiten van gedragsverandering: immers, de technologie om CO2 neutraal te leven is voor handen. Zie bijvoorbeeld het gedachtegoed van het Ecomodernisme. We hoeven innovatie alleen maar wat harder te pushen. Greentech, yeah! Het zou mooi zijn als het zo werkt, dus laten we het serieus onderzoeken.

In hoeverre kan technologie ons bevrijden van klimaatverandering? Dat roept de volgende vragen op:

1. Hoe helpt technologie ons momenteel om CO2 uitstoot te vermijden/verminderen?
2. Verbetert technologie sneller dan dat onze impact door groeiende rijkdom groeit?
3. Is het realistisch om alle hoop op technologie te stellen? 

Huidige stand van de techniek

Voor het beantwoorden kijken we naar de beroemde IPAT formule, die een verband legt tussen milieu-impact (I), bevolking (Population), welvaart (Affluence) en technologie (T): I = P x A x T.

Ik pas de formule toe op CO2 uitstoot wereldwijd (bovenste deel):

• I: de CO2 impact, wereldwijd 40 Gigaton CO2 (plus equivalente gassen) per jaar
• P: de populatie, oftewel de wereldbevolking van 7,6 miljard bewoners
• A: de welvaart (affluence), uitgedrukt in BBP/persoon, oftewel 14 duizend euro per persoon
• T: de technologiefactor waarmee onze euro’s welvaart wordt omgezet in CO2. Bij duurzame technologie zoals zonnepanelen, veroorzaakt je energierekening minder CO2 impact in vergelijking met dezelfde rekening van een onduurzame kolencentrale.

Meestal stopt de uitleg van de IPAT formule hier, maar ik wil het graag concreet maken en er getallen aan hangen. Want ik wil weten hoe efficiënt die technologie op dit moment eigenlijk is. Om de onbekende te berekenen, delen we de impact door zowel de bevolking als de welvaart (T = I / (P x A)) en krijgen we het antwoord: 0,4. De bijbehorende eenheid is kg CO2 per euro. Gemiddeld genomen is er wereldwijd dus 0,4 kg CO2 uitstoot per uitgegeven euro.

Ik was wel eens benieuwd hoe dat uitpakt voor mij persoonlijk, zie de onderkant van bovenstaande visualisatie. T = I / (P x A) ingevuld voor ons gezin komt uit op: 20 ton CO2 / (4 x 20 duizend) = 0,25 kg CO2/€. Dat is beneden het wereldgemiddelde, wat op zich niet verwonderlijk is. Hoewel ons gezin 2 x meer CO2 uitstoot dan wereldgemiddelde (4 ton vs 2 ton pp) is in Nederland het BBP/persoon 3 x wereldgemiddelde en daar zit ik weer iets boven.

Anders gezegd: in een rijk land als Nederland is er minder uitstoot per euro dan bijvoorbeeld de VS. We zijn meer bezig met duurzame oplossingen en/of we geven hier minder geld uit aan vliegen, autorijden en vlees eten dan bijvoorbeeld in de VS. Daarmee is mijn eerste vraag over de huidige stand van technologie beantwoord voor mij persoonlijk en wereldwijd.

Wordt technologie schoner en zo ja, hoe snel?

Nu wordt het interessanter: hoe verhouden deze waarden zich tot elkaar? Het gaat hierbij niet zozeer om de exacte getallen, maar vooral om de verhoudingen.

• I: de wereldwijde CO2 uitstoot is in 5 jaar (2010-2015) gegroeid met 7%.
• P: men schat dat de wereldbevolking over 5 jaar (2023) de 8 miljard passeert. Dat is dus 5% groei in 5 jaar. (En de afgelopen 5 jaar zal zeker zo hoog liggen.)
• A: de wereldwijde welvaart per persoon is in 5 jaar (2008-2013) gegroeid met 26%.

Dus hoewel de totale welvaart met P * A = 1,05 * 1,26 = 32% gegroeid is, is de wereldwijde uitstoot ‘maar’  met 7% toegenomen. Een factor 4,5 keer zo laag. Op zich een prestatie dat de milieu impact niet zo hard groeit als de welvaart. Maar het groeit nog steeds. En als we uiteindelijk klimaatneutraal willen leven, dan is die 7% dus te weinig. Dat moet dus hoger liggen dan 32% om te compenseren voor bevolkingsgroei en welvaartsgroei. Dat moet dus meer dan 5 keer hoger!

Laten we kijken of we dat preciezer kunnen beredeneren. Men schat dat in 2050 het wereldwijde BBP met 130% gegroeid is, dus x 2,3! Ook verwacht men dat in 2050 de CO2 uitstoot verdubbeld is, dus x 2 uitgaande van de huidige groeicurve. Anders bezien kan je zeggen: men verwacht dat technologie ons gaat helpen om de impact niet maal x 2,3 te vergroten, maar slechts x 2,0, ruim 10% efficienter dus. Het moet echter niet 10% duurzamer, maar 100%. Een factor 10 dus, niet toevallig een factor die vaker genoemd wordt door de milieu-beweging. En dat is niet een lange termijn project, nee daar moeten we zijn binnen 10 jaar.

Beperking van de bevolkingsgroei is overigens ook een bepalende factor, maar speelt vooral in opkomende landen die (voorlopig) nog minder vervuilen. Niet in Nederland waar de bevolking krimpt als je immigratie niet meetelt. Voor Nederland geldt dus dat duurzamere technologie de uitstoot van groeiende welvaart sterk moet terugbrengen.

Het moge duidelijk zijn: of je nu naar afgelopen 5 jaar kijkt of de komende 30 jaar, technologie wordt weliswaar een beetje schoner, maar de bevolking en welvaart groeien harder. En daarmee de milieu-impact. Terwijl die niet omhoog mag, maar juist omlaag moet. Vereiste daarvoor is dat de technologische efficiëntie harder groeit dan de bevolking en welvaart bij elkaar. Antwoord op de tweede vraag is dus dat technologie helaas niet sneller verbetert dan dat onze welvaart en bevolking groeit. Misschien zijn er in het lab duurzame innovaties bekend, maar zolang die niet de massa bereiken, en daar lijkt het op, zitten we met een gevaarlijke uitdaging. Het is alsof je op een ravijn af rijdt terwijl je de rem nog moet uitvinden.

Conclusie: alle ballen op technologie?

Is het dus realistisch om de hoop op technologie te stellen? Helaas laat de geschiedenis van technologie ons zien dat we geen factor 10 innovatie kunnen verwachten de komende 10 jaar. Het antwoord is dus heel duidelijk: nee! Laat dat even bezinken.

Het zal dus een kwestie worden van EN-EN: we hebben zowel gedragsverandering als duurzamere technologie nodig om een factor 10 duurzamer te leven. Sterker nog: we concludeerden al dat die factor 10 meer afhangt van gedragsverandering dan van duurzamere technologie.

Dit is dan de situatie van planeet aarde: bijna 10 miljard mensen om mee te krijgen een factor 10 duurzamer te leven.. binnen 10 jaar..

Tijd om bij mezelf te beginnen..

Muzikale uitsmijter

Je moet je het schompes werken
en je doet het maar waarvoor?
het kan elk moment gebeurd zijn
maar ze gaan nog even door
nog dichter bij de afgrond
nog dichter op het vuur
en het wordt alleen maar
erger met het uur

[..]

Dansen, dansen, dansen
Dansen, dansen, dansen
Dansen, dansen, dansen
op een vulkaan

[..]

Straks is het verboden
of te laat om nog te gaan
lief trek iets moois aan
want we gaan

Dansen, dansen, dansen
Dansen, dansen, dansen
Dansen, dansen, dansen
op een vulkaan
dansen dansen dansen dansen dansen…

De Dijk – Dansen Op De Vulkaan